Solana Depin Ekosistem

Nesnelerin İnterneti konseptinin Web3 dünyasıyla entegrasyonunu tokenlar ile sağlayan çözümler DePIN olarak adlandırılıyor.

DePIN alanında Solana, saniye başına yüksek işlemler (TPS), minimum ücretler ve canlı bir ekosistem gibi dikkat çekici özellikleri sayesinde DePIN tarafında öncü olarak öne çıkmakta. Bu özellikler Solana’daki DePIN’lerin AWS, AT&T, Google Maps ve iCloud gibi sektör devleriyle bir şekilde rekabet etmesini sağlama şansı yaratıyor.

1. Computation:

$RNDR: Render yapay zeka odaklı lider dGPU ağı.
$NOS: Render Network altında yapay zeka iş yükleri için uzmanlaşmış dGPU ağı.
$IO: GPU aggregator olarak lider GPU toplayıcısı. Hem $IO hem de $NOS, $RNDR ekosistemindeki önemli compute client’lar.

2. Storage:

$FIL: Geçmiş verilere erişilebilirliği iyileştirmek için Solana ile ortak lider dStorage projesi.
$SHDW: ultra hızlı depolama sağlamak için tasarlanmış özel yapım bir L1. Kapasite bazında $FIL baskın olsa da, $SHDW erişim hızında üstün görünen bir çözüm.

3. Network

$HNT: 170 ülkede etkin noktalara güç sağlayan merkezi olmayan bir 5G ağı. $HONEY: Kalite ve maliyet ile Google Haritalar’a rakip olan dMapping ağı.
$HNT: Helium, kablosuz cihazları ağa bağlamak için Hotspots olarak nodeları kullanan IoT cihazları için blok zinciri tabanlı bir ağ. Token HNT ile, Hotspot’lar ağ üzerinden bağlantı verilerini aktardığında bir ödeme görevi görür.

Solana üzerindeki aktif DePin projeleri için liste: https://depinscan.io/solana

Blockchain Interoperability

Blockchain için Interoperability kesinlikle mümkün ve birçok Web3 projesi için ortak bir hedef. En basit tanımıyla Blockchain Interoperability, iki ya da daha fazla blok zincirinin zincirler arası iletişim kurabilmesi ve birbirleri arasında veri paylaşabilmesidir. Web3 projeleri geliştikçe, kullanıcıların etkileşime geçebileceği daha fazla blok zinciri piyasaya sürüldü. Proje sayısındaki artış genel olarak iyi bir şey olsa da, bu blok zincirleri genellikle birbirlerinden izole bir şekilde çalışmakta ve bu durum hem kullanım alanlarının hem de ölçeklenebilirliğin sınırlı kalmasına neden oldu.

Cross-Chain Token Exchange
Cross-chain Token Değişimi, iki taraf farklı zincirlerdeki tokenları takas etmek istediğinde gerçekleşebilir. Basit bir ifadeyle, cross chain token değişimleri trade işlemi takas olarak kabul edilebilir, çünkü sonuçta iki taraf tokenlarını birbiriyle aynı anda değiştirir.

Hash zaman kilitli sözleşmeler (HTLC’ler) ile takaslar, zincirler arası token değişimleri için kullanılan bir tekniktir. Bu takaslar yalnızca trustless olmakla kalmaz, aynı zamanda diğer blok zinciri birlikte çalışabilirlik çözümlerine kıyasla uygulanması en basit olanıdır. Bununla birlikte, çok pratik bir çözüm değildir. Bunun nedeni, çoğunlukla zincirler arasında düzgün bir şekilde senkronizasyon yapılması gerekliliği nedeniyle oldukça yavaş olmalarıdır.

HTLC, takas koşullarına uyulmasını sağlamak için kriptografik hashlerin ve zaman kilitlerinin kullanıldığı bilinen bir cross chain takası türüdür. Taraflar akıllı bir sözleşme ile para yatırır ve belirli koşullar kararlaştırılan bir süre içinde yerine getirilirse takas otomatik olarak gerçekleşir.

Cross-Chain Token Transfer
Zincirler arası token takas işlemlerinin aksine, zincirler arası token transferleri tokenları değiştirmek için karşıda bir taraf gerektirmez.

1) Mintleme ve burn işlemiyle token transferi, kaynak zincirdeki tokenı eş zamanlı olarak yakar ve aynı tokenı hedef zincirde basarak bir blok zincirinden diğerine etkili bir şekilde aktarır. Tokenlar aynı yöntem kullanılarak her iki zincir arasında ileri ve geri transfer edilebilir.

2) Lock ve mint işlemiyle token transferi, yerel tokenların kaynak zincirde kilitlenmesini (örn. BTC) ve tokenın sarılmış bir versiyonunun (örn. WBTC) hedef zincirde basılmasını içerir. Wrapped bir token’dan yerel token’a tersine yapılan transfer de, burn ve unlock olarak bilinir. Wrapped tokenlar (WBTC) yakılır ve yerel tokenların (BTC) kilidi açılır.

General Cross-Chain Message Protocols
Genel çapraz zincir mesajları, zincirler arasında her türlü verinin aktarılmasına izin verdiği için burada listelenen çözümler arasında en esnek olanıdır. Bu mesajlar çok sayıda potansiyel kullanım durumu için kullanılabileceğinden oldukça güçlü olabilir. Bununla birlikte, bu tür bir iletişime izin vermek için zincirler arasında standart bir mesajlaşma sistemi gerekir.

Interoperability Protocol — Cosmos
Blokzinciri alanındaki en dikkate değer interop protokollerinden biri Cosmos’tur. Cosmos, farklı blok zinciri platformları arasında kesintisiz iletişim sağlamak için tasarlanmış bir birlikte çalışabilirlik protokolüdür. Blok Zincirleri Arası İletişim (IBC) protokolü adı verilen teknolojisi aracılığıyla farklı blok zincirleri arasında kesintisiz birlikte çalışabilirlik sağlamayı amaçlayan açık kaynaklı bir projedir.

IBC protokolü, Cosmos ekosistemi içindeki ayrı blok zincirlerinin veri ve varlıkları güvenli ve güvenilir bir şekilde değiş tokuş etmesine olanak tanır. Cosmos, IBC’yi uygulayarak birlikte çalışabilirlik sorununa ölçeklenebilir ve merkezi olmayan bir çözüm sunmakta ve bağlantılı bir blokzinciri ağını teşvik etmektedir. Bu, varlıkların, verilerin ve akıllı sözleşmelerin farklı blokzinciri platformları arasında aktarılmasına olanak tanır.

Sonuç olarak, blokzinciri birlikte çalışabilirliği yalnızca bir istek değil, teknolojinin sürekli büyümesi ve küresel olarak benimsenmesi için bir gerekliliktir. Sektör mevcut engelleri aşmak için işbirliği yaptıkça ve yenilikçi çözümlere öncülük ettikçe, blockchain teknolojisinin sınırları aştığı, sektörlerde devrim yarattığı ve dünya çapında bireyleri güçlendirdiği bir gelecek hayal edebiliriz.

FACEBOOK KRİZİ VE VERİYLE MANİPÜLASYON ÇAĞI

Cambridge Analytica skandalı nedir? Ne yapar bu firma?

Cambridge Analytica 2013 yılında Londra’da kurulan bir veri analiz şirketi. Son günlerde bu kadar çok konuşulmasının sebebi de geçtiğimiz günlerde ABD Federal Ticaret Komisyonu’nun haklarında dava açması ve #deleteFacebook kampanyası.

Davanın sebebi de 50 milyon Facebook kullanıcısının kişisel bilgileri ve platform üzerindeki davranışlarından, Facebook’un hali hazırda topladığı verilerle Trump’ın seçimleri kazanması için kamuoyunu manipüle etmesi.

Bu veriler Aleksander Kogan adında bir akademisyen tarafından “thisisyourdigitallife” adlı uygulama üzerinden toplanmış. Binlerce kişi, akademisyene ait “Global Science Research” firması üzerinden Amazon MechanicalTurk platformu kullanılarak para karşılığında kişilik testi uygulamayı ve kişisel bilgilerinin akademik araştırma amaçlı kullanılmasını kabul etmiş. Katılımcıların Facebook arkadaşlarının da bilgisini toplayarak milyonlarca profile ulaşılmış.
Facebook kullanıcıların gizliliği için adımlar atmaya başlamıştı

2014 yılında kullanıcı gizliğini ön plana çıkaran ekranlar, paylaşımların kimler tarafından görüleceği gibi seçenekleri bize sunmaya başladı.

2015 yılına kadar “facebook login” ile platformlara giriş yapan kişilerin arkadaşları hakkında da bilgi çekebiliyorduk. Tahminim, bu yaşanan olay sonrasında Facebook işin ciddiyetini fark ettiği için API tarafında bazı sınırlamalar gelmeye başladı.
Peki manipülasyon nasıl yapılmış?

Kullanıcı davranış kalıplarını, beğenilerini, yorumlarını yakalayıp birden fazla sosyal medya platformuyla karşılaştırmak, bu verileri anlamlandırmak cidden zor bir iş.

Burada amaç, kişilere önem verdikleri konular hakkında en doğru metin ve görsel ile ulaşmak. Onları segmentlere ayırmak.

Cambridge Analytics kurucusu Alexander Nix’in cümleleri çok net geliyor. “İnsanların bir bilgiyi ciddiye alması için iki temel itici güç vardır: umut ve korku… Ve bunların çoğu dile getirilmemiş, hatta bilinçsizdir. Mesela içinizde tepki yaratan bir şeyi görene kadar o şey hakkında korkunuz olduğunu bilmezsiniz. Ve bizim işimiz, gerçekten derinlerde yatan korkuların, kaygıların neler olduğunu anlamak için kepçeyi herkesten daha aşağıya indirmek. Gerçekler üzerinde bir seçim kampanyasıyla mücadele etmek iyi bir şey değil çünkü aslında her şey duygularla ilgili.”

Seçim zamanı ellerindeki kullanıcı profillerini muhafazakar, eğitimli, eğitimsiz, zengin, fakir, orta gelirli, siyahi, göçmen vb. şeklinde gruplara bölüyorlar. Bu gruplara hassasiyetlerine göre yalan içerikler sunuluyor. Müşterinin talep ettiği amaca göre kullanıcıları kışkırtıyor, oy kullanmaya/kullanmamaya itiyor, korkutuyor ya da örgütlenmeni sağlıyorlar. Trump destekcisi ve karşıtlarıyla çift taraflı bir iletişim kuruluyor. Zaten bildiğiniz üzere Facebook algoritması gereği de kullanıcılar kendilerine benzer kişilerin içeriklerini daha sık ve yukarıda görüyorlar. Bu yalan haberler ile bir fanusun içinde mükemmel şekilde hedeflenip manipüle ediliyorsunuz. Bir de üstüne çevrenizi de zehirlemeye başlıyorsunuz.

Verilerimiz kime ait?

Dijital platformlarda, tüm kullanıcı verileri aslında kullanıcıya daha iyi bir deneyim sunmak, sistemde geçirdikleri zamanı arttırmak ve bu sürede ürünün gelir modeli neyse kullanıcıyı ona yönelik yönlendirmeye çalışmak için toplanıyor. Bir de tabii ki REKLAM. Herkesin bildiği şu cümle önemli.

“Bir ürün ücretsizse ürün sizsiniz demektir.”

Bu ne yazık ki doğru. Facebook şuan Google’dan sonra dünyanın ikinci büyük reklam şirketi. 2017 son çeyreğinde elde ettiği 12.9 milyar dolarlık gelirlerin nerdeyse hepsi reklamdan geldi. Reklamın kötü bir şey olduğunu düşünmüyorum ama sorun şu ki Facebook artık reklam gösteriminde sınırları zorlamaya başlayınca news feed algoritmasını da kurcalamaya başladı. Daha fazla reklam gösteremeyeceği bir noktada gelirini arttırmak için daha isabetli hedefleme çalışmaları başladı. Bunun için de bizim hakkımızda daha fazla veri stoklamaya başladı. Demografik bilgilerin ötesinde neleri seversin, nelerden şikayetçisin, hangi haberleri okuyup olumlu/olumsuz nasıl tepki veriyorsun, kimlerle mesajlaşıp kimleri ne sıklıkla arıyor soruyorsun vs…İlişikiye başlayan bir çiftin birliktelik süresini tahmin etmeye çalıştıkları bir makale de yayınlanmadı değil:) Buna ek olarak fiziksel dünyada kart ile yaptığımız alışveriş verilerini da satın aldığı haberleri çıktı. Amaç Facebook Messenger içine eklediğiniz kredi kartınızı fiziksel dünyadaki satın alma hareketleriniz ile eşlemek tabii ki.

Peki ne yapacağız?

Karl Marx endüstri devriminin dünyayı ikiye ayırdığını belirtmişti: Üretime sahip olanlar ve üretim için çalışanlar. Üretilen şey üzerinde söz hakkı, üretim araçlarının sahibi olanlarındır. Bu araçlar ile sürekli artı değer elde etmeye çalışırlar. Ancak artık üretim dediğimiz kavram fiziksel olmaktan çıktı. Olay yalnızca veriye sahip olmak da değil, bu veriyle ne yaptığınız. Gerçek anlamda herkesi rahatsız eden ilk olay, Cambridge Analytica tarafından toplanan ham Facebook verilerinin seçmenleri manipüle etmek için kullanılması oldu. Ancak sırf kişisel verileri koruyacağım diye sosyal medyada yer almadan bir hayat yaşamanın da pek mümkün olmadığını düşünüyorum. Facebook’u silin kampanyasını gidip Twitter üzerinden götürmek de bir oksimoron örneği oluyor.

Elon Musk, Türk bir kullanıcının geyik teklifi üzerine şirketin Facebook hesaplarını sileceğini söyledi. Güler misin, ağlar mısın?

Elon Musk Instagram’da sorun görmüyor:) Ne yazık ki Instagram’ın da Rusya seçimlerinde kullanıldığını belirten “Instagram Played A Much Bigger Role In Russia’s Propaganda Campaign” başlıklı bir yazı yayınlandı.

Avrupa Birliği ve ABD Kongresi Zuckerberg’ü savunmaya çağırdı çağırmasına ama herhangi bir yaptırım geleceğini kimse düşünmüyordur diye tahmin ediyorum.

Şu aşamada tek yapabileceğiniz paylaşımlarınızı kime göstermek istediğinize dikkat etmek ve haber akışınıza her düşen içeriği, hele sponsorluysa ciddi anlamda sorgulamak. Telefon numarası, lokasyon, email adresi gibi kişisel bilgileriniz artık çoktan alındı. Gidip sıfırdan bir hayat kurup isminizi, arkadaşlarınızı ve hayat görüşünüzü değiştirmezseniz tabii:) Facebook’un, üyesi olmayan ama varlığını bildiği kişiler için hayalet hesaplar açtığı da söylentilerden biriydi zamanında.

Verinin özgür olmak istediğini düşününlerdenim. Merkezileşen internet ile bu çok zorlaşmış durumda. Merkezileşmeye karşı dağıtık arama motoru, sosyal medya uygulamaları ne yazık ki kayda değer bir başarı sergileyemiyor. Bunla alakalı da Wired’da çıkan detaylı bir yazıya buradan ulaşabilirsiniz.

YALIN GİRİŞİMLERDE DENEY TASARIMI NASIL YAPILIR?

16 Haziran 2014 tarihli Harvard Business Review Turkiye yazım.
http://www.hbrturkiye.com/blog/inovasyon/yalin-girisimde-deney-tasarimi

Çoğu girişim, fikirlerini doğrulamak için gereken deney ya da test sürecini planlamakta zorlanıyor. Daha da kötüsü; önce fikirlerini öne sürüyor, gereken geliştirmeleri yapıyor fakat hipotezlerini ancak bundan sonra ve yarattıkları ürün ya da özelliği temel alarak test etmeye çalışıyorlar. Burada problem insan beyninin, harcanan çabanın boşa gitmemesi için fikrini doğrulamaya daha meyilli hale gelmesi. Genel eğilim, fikrin ürüne sağlayacağı artı ve eksileri belirlemek için gereken test ortamını ve çıkan sonuçları analiz ederken kısa yolu seçmek oluyor.

Hepimizin yakından takip ettiği Lean Startup (Yalın Girişim) metodolojisiyle hayatımıza giren yarat-ölçümle-analiz edip öğren döngüsü burada tam anlamıyla işleyemiyor. Dolayısıyla deney sürecini tasarlamak için bu döngüyü şu şekilde güncellemek gerekiyor.

1. Neyi öğrenmek istediğini belirle
2. Bunu nasıl ölçeceğini belirle (Ölçülecek metrikleri, hedefleri ve yapılacak deneyi tanımla)
3. Elde etmek istediğin veriye ulaşmak için nasıl bir özellik eklemek gerektiğini belirle
4. Ölç
5. Sonuçları analiz et

Kullanıcı arayüzü bizim deney alanımız ve yukarıdaki adımları tanımladıktan sonra bu alanı en verimli şekilde kullanmak gerekiyor. Tam bu noktada Deney Tasarımı (Design of Experiment ya da kısaca DOE) kavramı devreye giriyor. DOE, farklı içerik ve tasarım örneklerini karşılaştırmaya yarayan A/B testine benziyor fakat burada, hedeflenen sonuç için birden çok faktör aynı anda test ediliyor. YouTube'un yeni üye alma oranını yüzde 15,7 artırmasını sağlayan deneyleri bu konuya iyi bir örnek.

DOE nedir?
DOE, mühendislik problemlerinin çözümünde geçerli ve kabul edilebilir sonuçları garantilemek için, bilgi toplama aşamasında uygulanacak yöntemlerle sistematik ve titiz bir yaklaşım sunuyor. Tüm bu süreç, yalın girişimle uyumlu olacak şekilde zaman, para ve işgücünü etkin kullanıp doğru sonuç almaya ve öğrenmeye odaklanıyor. Deney tasarımı yöntemleriyle testlerin oluşturulmasını ve yönetilirken de değişkenlerin zekice kurgulanıp en yüksek verim alınmasını sağlıyor.

Nerede ve neden kullanmalı?
DOE birden çok etkenin istenen hedefe ne kadar faydası olacağını aynı anda belirlemeye yarıyor. Bu faktörlerin aynı anda test edilmesi, her faktörün tek başına test edildiği bir yaklaşımda gözden kaçabilecek unsurlar arası ilişkileri belirlemeye yardımcı oluyor. Tüm olası kombinasyonları (full factorial) veya olasılıkların sadece bir kısmını (fractional factorial) test etmeniz mümkün. Diyelim ki, bir web uygulamasının üye olma akışında yapılacak iki farklı değişikliğin, üye olma sayfasında vazgeçme oranının yüzde 30’un altına düşürmesi hedefleniyor. Bu varsayımı test edip en etkili sonuca ulaşmak için dört farklı test yapılması gerekir.

DOE, birden çok girdinin çıktıyı etkilediğinden şüphe ettiğiniz durumlarda işinize en çok yarayacak yöntem. Yani, yalın girişimle sürekli ortaya attığımız sebep sonuç varsayımlarının analizleri için birebir. En çok tartışılan varsayımlara örnekler vermek gerekirse; üye olma formları, havalı başlıklar, buton renkleri, altbilgi alanı, konulacak filtreler ve bilgi verici yazıların konumunu sayabiliriz. Bu sayfalara DOE metodu uygulamak için, A/B testi uygularken yaptığımız gibi radikal iki farklı tasarım ortaya çıkarmak yerine iki farklı üyelik formu, üç farklı başlık, dört farklı filtre oluşturup, uyarı mesajının konumu için farklı denemeler yapabiliriz. Fakat burada dikkat çekilmesi gereken nokta, tüm bu kombinasyonları denemek için günlük olarak ciddi bir trafik çekiyor olmamız gerektiği. Testler tamamlandıktan sonra hangi versiyonun daha iyi sonuç verdiği, oranlarla kendini gösterecektir.

Deney tasarımı yaklaşımının en büyük faydası belirli unsurlar yapılan testler sonucunda elde edilen verinin, ileriki akış ve sayfa tasarımlarında kullanılabilir olması. Söz konusu unsurlar ve onların diğer unsurlarla ilişkileri üzerine yapılan analizler bağlamdan bağımsız şekilde tekrar kullanılabilir.

Yaklaşımın en büyük sınırlaması, yukarıda bahsettiğim gibi tüm olasılıkların test edilmesi için büyük oranda bir trafiğe ihtiyacı duyması. Ayrıca, eklenen her yeni unsur, yapılacak test kombinasyonunu arttırıyor. Dolayısıyla yaklaşımın test süreci içindeki konumunu iyi planlanmak gerekiyor. Yapılacak değişiklikler için harcanacak kaynaklar düşünülünce, bazen sadece A/B testi de yeterli olabilir.

İNTERNET GİRİŞİMLERİ BALONU

7 Şubat 2014 Cuma tarihli HBR Turkiye yazım.
http://www.hbrturkiye.com/blog/girisimcilik/internet-girisimleri-balonu

Türkiye'nin son on yılda bir inşaatlar ülkesine dönüşmesi, yükselen ekonomik göstergeler, ev kredilerinin uzun vadeli hale gelmesi ve konut stokunun hızla artması herkesin ev sahibi olma umudunu taşımasını sağladı. Televizyon kanallarında ve diğer mecralarda yüksek yüksek binalar, düşük faizli ve uzun vadeli ev kredileri, herkesin bu evlere kira öder gibi sahip olabileceği ve ev sahibiyim diyebileceğini anlatan reklam filmleri ve ilanlarla bombalandık. Yatırım amaçlı alınan gayrimenkuller büyük kârlarla satılarak gerçek değerlerinin üstünde değerlemelere sahip olurken, sonunda bir balonla karşı karşıya mıyız sorusu ABD'deki 2007 krizinden sonra bizde de sorulur oldu.

Bu senaryonun bir benzerini gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde yazılım sektöründe yapılan yüksek finansal değerlemelerle görmek mümkün. Henüz gelir modeli oturmamış fakat gelir modeli ihtimalleri üzerinden belirlenen milyar dolarlık alımlar eleştiri konusu olmaya devam ediyor. Bu noktada tabii ki inşaat ve yazılım sektörlerini aynı seviyede görmediğimi belirtmek isterim. Yazılım ve genelinde teknoloji, inovatif birer alan olarak ülke ekonomilerine uzun vadede nasıl katkı sağladıklarını Güney Kore örneğinde kanıtladılar. Geçmiş yıllarda teknoloji ve inovasyon eğitimine odaklanan uzun vadeli bir politika izleyen Güney Kore karşısında, siyasi açıdan kısa vadeli geri dönüşleri dolayısıyla inşaat sektörüne eğilmeyi tercih eden Türkiye'nin durumu her şeyi özetliyor diyebiliriz.

Peki, bu çalışmalar tamamen masum mu?

Başarılı örneklerden yola çıkarak hazırlanan eylem planları gelişmekte olan birçok ülke tarafından benimsenmeye başlandı. Üniversite iş birlikleri, kuluçka merkezleri, yazılım projesi yarışmaları ve “İnovatif fikrin mi var, gel o zaman” gibi ifadelerle girişimciliği özendiren TV programları bile sahnedeki yerini aldı. Üniversite öğrencileri 30 yaş altında milyon dolar sahibi olmuş Amerikalı genç rol modeller aracılığıyla yazılım üzerine çalışmaya özendirildi. Silikon Vadisinin parlak adamlarından biri ve Netscape kurucularından olan Marc Andreessen, Wall Street Journal'a yazdığı “Yazılım Dünyayı Neden Yiyor?” başlıklı makalede, yazılım sektörünün ekonomiye etkisinin hafife alınmasından ve hâlâ yapılan büyük değerlemelerin tartışılmasından şikayetçi. Andreessen'e göre Silikon Vadisi yazılım şirketlerinin tüm endüstrileri ele geçirmeye başladığı bir sürecin tam ortasındayız. Aslına bakarsanız, aşağıdaki listeyi inceleyince haksız olduğunu söylemek oldukça güç:

Dünyanın en büyük kitap satıcısı Amazon
Dünyanın en büyük video film kiralama hizmeti Netflix
Müzik şirketleri Apple iTunes, Spotify, Pandora
Herkesin gün içinde ücretsiz oyun oynamasını sağlayan Zynga
Disney'in satın almak zorunda kaldığı, aslında bir yazılım firması olan Pixar
Dünyanın en büyük doğrudan pazarlama platformları Google, Groupon, Living Social, Foursquare,Facebook, Twitter vb.
En hızlı büyüyen Telekom şirketi Skype
En hızlı büyüyen İnsan kaynakları şirketi LinkedIn

Bu yüksek değerlemeli şirketlerin ve yeni yatırım almış tüm Silikon Vadisi şirketlerinin mali dertlerinden biri, gelir elde etmekten çok uzakta olmalarına karşın kaliteli çalışanlarına ödedikleri yüksek maaşlar. Bu rüyayı devam ettirecek kişilerin çalışanları olduğunun farkında olan şirketler bu sorunu çözebilmek için projelerini Türkiye, Hindistan vb. ülkelerde neredeyse onda birine karşılık gelen maliyetlerle tamamlamaya veya bu ülkelerden yazılımcı getirtmeye çalışıyorlar. Paraleldecode.org gibi projelere milyonlarca dolar destek verip kod yazma becerisinin dünyada üzerindeki tüm öğrencilere kazandırılmasını hedeflediklerini açıklayan dev yazılım şirketleri, aslında yazılım sektöründe iş gücünü arttırıp, ücretleri düşürmeye yönelik bir yatırım yapmakla eleştiriliyor. Bu eleştirileri ciddiye almamak pek de mümkün değil zira herkesin kod yazabilmesini teşvik eden ve code.org'a destek veren şirketlerden Microsoft ve Facebook, Hindistan'dan daha ucuza çalışan getirebilmek için h-1b vize programını desteklediklerini açıkladılar.

Şimdi geri dönüp baktığımızda ülkemizde nerdeyse her ay yeni birisi kurulan girişim kuluçka programları bu planları destekler nitelikte. Eski ekonomik sistemin yerine para harcanacak yeni platformlar yaratma çabası içinde ortaya çıkan tekno-girişimciler, alternatif ekonomi gibi havalı tanımların altında ayda bir hafta kendi evlerini kiraya verip, arkadaşının evinde kalıp bu şekilde mortgage taksitini ödeyen ve bunu bir başarı hikayesi olarak sunan mikro-girişimciler, yurtiçi ve yurtdışındaki bu girişimler için çalışan yazılımcılar... Hepimiz bu yeni planın bir parçası olarak bir şeyler üretip pastadan payımızı alma hayalleriyle yeni Mark Zuckerberg veya Jack Dorsey'ler olmak istiyoruz. Ve tam bu anda Martin Scorsese'nin ülkemizde Para Avcısı ismiyle gösterime giren 2013 yapımı The Wolf of Wall Street filminde Jordan Belfort'tan başarılı ve zengin olmak için para karşılığı bir kaç tüyo almaya gelen izleyicilere cebinden çıkarttığı kalemi göstererek “Bana bu kalemi satın” dediği sahnede kamera, internet girişimlerinden zengin olma hayaliyle yanıp tutuşan ve ellerinde not defterleri ile guru kabul ettikleri kişilerin ağzından çıkan her kelimeye altın muamelesi yapan girişimci adaylarına yani bize dönüyor.

FİKİR DEĞİL PAZAR BULUN

31 Aralık 2013 Salı tarihli HBR Turkiye yazım.
http://www.hbrturkiye.com/blog/girisimcilik/fikir-degil-pazar-bulun

İşten eve dönerken aklıma bir fikir geldi: Yemeksepeti'nin harita üzerinde restoranları gösteren versiyonunu yapalım. Kullanıcılar haritada çevresindeki restoranları görebilsin. Satış temsilcileri için bir mobil uygulama yazalım ve kanallar ile iletişimi bu uygulama üzerinden yapabilsinler. Herkesin kendi mobil uygulamasını yapabildiği bir mobil uygulama yapalım?

Konunun nereye gittiğini anladınız. Girişimcilik, serüveni konvansiyonel iş yapma yöntemlerini uygulayan firmalarla geleceğin ekonomik olarak sürdürülemeyeceğini fark eden Türkiye'de de canlı bir konu ve birçok insan yeni iş fikirleri için bu şekilde bir yaklaşımı seçiyor. İlk akla gelen: Mükemmel fikri bulmak için yapılan uzun beyin fırtınaları.

Tüm ihtiyacım olan basit ve kolay kullanılabilir bir ürün.

Hızlıca bir açılış sayfası yapalım, ilk ay binler daha sonra milyonlar kullansın. Çok büyük paralar kazanalım. Bu kadar basit olsaydı herkes yapmaz mıydı? Fikirleri kafanızın derinliklerinden çıkarıp, diğer fikirlerle çarpıştırıp “böyle bir ürün olsaydı kullanırım” ile biten cümleler kurmak ve bir işe girişmek, büyük ihtimalle başarısız olacağınız bir yolun ilk adımları. Çokça tercih edilmesinin ilk sebebi kolay olması.

Değer üretmeye odaklan

Yukarıda bahsettiğim düşük olasılıklarla başarılı olan girişimler var elbette. İşi şansa bırakıp körlemesine atışlar yapmak yerine, bu olasılıkları yukarı çekmenin yoluna bakmak gerekli. Fikir oyunlarını bir kenara bırakıp önce kullanıcı kitlenizi belirlemelisiniz. Yabancıların “bootstraping” olarak tanımladığı, para kazanmayı uzun süre bir kenara bırakıp sadece kullanıcı kitlenize odaklandığınız, üzerine araştırmalar yapıp minimum uygulanabilir ürünün (MVP) peşinde koşma sürecine tam güçle dalmalısınız. Hedef kitlenizi anladıktan sonra ortaya çıkacak ürünün bir değer yaratma olasılığı çok daha yüksek.

Başlangıç noktası

Önemli olan peşinde olduğunuz niş pazarı anlamak ve sonra bunun üzerine maksimum kâr getirecek şekilde bir ürün inşa etmek. Bu ürünle büyük bir değer yaratmanın peşinde olun. Unutmayın ki pazara getirdiğiniz değer ne kadar büyükse geliri de o kadar yüksek olacaktır. “Kullanıcıların iyi hissetmesini sağlayan ürünler olduğu doğru fakat biz ihtiyaç yaratırız” sözünün şov amaçlı olduğunu düşünüyorum. Ortaya sunulan ve daha sonra başarılı olan ürünlerin hepsi, önce hedef kitle üzerine araştırma yapıyor ve potansiyel kullanıcısının fikirlerini alıyor. Ardından sonuçları inceliyor ve aynı süreçleri onlarca kez tekrarlıyorlar.

Ortaya çıkmaya başlayan ürünün bir değer yaratma noktasına geldiğini, ürününüzü gerçekten kullanan ilk yüz kullanıcıyla anlıyorsunuz. Hakkınızda blog yazıları yazılmaya, sosyal medyada teşekkür mesajları almaya başladığınızda, tebrikler! Başlangıç noktanızı buldunuz demektir.

Özet

Tavsiyem şu: Pazarınızı belirleyip, pazarlamaya çalışacağınız herhangi bir ürün yapın. Bunu satmaya çalışın. Google Adwords, A/B testing, Facebook reklamı, sokaklarda broşür dağıtmak, aklınıza ne geliyorsa yapın. Tüm bu süreçte öğrenecekleriniz ile başlangıç noktasına ulaşacaksınız.

PAYLAŞIM EKONOMİSİ: Benim Olan Senindir

5 Kasım 2013 tarihli HBR Turkiye yazım.
http://www.hbrturkiye.com/blog/paylasim-ekonomisi/paylasim-ekonomisi-benim-olan-senindir

Dünyada yaklaşık 1milyar araç var ve bunların 740milyonu sadece 1 kişi tarafından kullanılıyor.

Evlerimiz yaklaşık değeri 7000TL yi bulan ve kullanmadığımız eşyalarla dolu. Ve bu eşyaların sahiplerinin %69'u bu eşyalardan para kazanabilecek olsalar paylaşmaya hazırlar.
En önemlisi her 10 kişiden 8'i “paylaşmanın insanları daha mutlu yaptığı” görüşündeler.

Dünyada internet uygulamalarının yayılması ile insanlar arası iletişimin artması aslında bireylerin içinde kodlu olan paylaşım hareketinin daha büyük çapta yapılabilmesini sağladı. Günümüz ekonomik sisteminin insan üzerinde yarattığı yan etkilere karşılık bir kaçış alanı olarak tanımlanmaya başladı. Paylaşım ekonomisi tanımı 2000li yılların başında Ortak kullanıma açık kaynakların bireyler tarafından sömürülmesi olarak tanımlayabileceğimiz “Ortak Malların Trajedisi” ile tetiklendi. Türkiye için yeni bir gündem olan paylaşım ekonomisini, kaynakların kollektif olarak kullanılması olarak tanımlıyorum.

İlk başarılı örneğini p2p müzik paylaşımı servisi olarak çalışan, milyonlarca insana yayılan Napster ile gördük diyebiliriz. Bu güzel başlangıç ABD'li plak şirketleri tarafından sonlandırılmış olsa da paylaşım üzerine kurulu sistemlerin internet üzerinden kollektif olarak nasıl çalışır hale gelebileceğinin kanıtıydı.

Paylaşım ekonomisinin alanı içinde şu an aklınıza gelebilecek herşey var diyebilirim. Bisiklet, araç, yolculuk, ev, zaman, bilgi, eşya paylaşımı gibi. Bu yukarıda bahsettiğim alanlarda Türkiye'de ve dünyada çalışır durumda olan uygulamalar bulabilmek mümkün. Global çapta bir algı değişiminden geçen kullanıcılar yeni kavramlar ile daha hızlı entegre oluyorlar fakat hala pilot aşamasında olan bir alandan bahsediyoruz. Kapital sistemin günlük yaşama ait tanımladığı maddeler ile şekillendirilen insanların, bazı uygulamalarda paranın geçmediği veya ücret karşılığı bir hizmet veya ürün alınacak olsa bile karşılıklı güvenin ilk sırada olduğu bir dünya içine adım atmaları kolay olmuyor.

Paylaşım ve kaynakların ücret karşılığı ortaklaşa kullanımı, bu amaca hizmet eden internet uygulamalarının ücretsiz oluşu, kullanıcıların başka kullanıcılara hızlı ulaşımı, ödeme işlemi komisyon ücretlerinin düşük olması, sosyal ağlar ile aşılmaya çalışılan güven sorunu, online ödeme sistemleri sayesinde eskiye göre ölçeklenebilir projeler ile büyüme şansı yakaladı.

34.000 şehirde kullanılan Airbnb, San Fransisco'da kullanıcılarının senede ortalama 58 gün evlerini kiraladığını ve 9,300$ gibi bir gelir elde ettiğini açıklarken, RelayRides üzerinden araçlarını kiralayan kullanıcılar ayda ortalama 250$ hatta bazı üyelerin 1000$ a çıktığını belirtiyor. Sahip olmak yerine kiralamak veya paylaşmak hem daha ekonomik oluyor hem de kaynakların boşa harcanmasını engelliyor.

Ülkemizde de bu alanda güzel uygulamalar yerini almaya başladı. Kullanıcıların para yerine kendi zamanlarını harcayarak hizmet satın aldığı www.zumbara.com, kullanmadığınız eşyaları paylaştığınız www.esyapaylas.com ve İstanbul'un trafik sorununu çözmek için çevreci bir dille yola çıkan yolculuk paylaşımı uygulaması www.yolyola.com. Hepsinin ilk karşılaştığı soru güvenliği nasıl sağlıyorsunuz oluyor. Paylaşım ekonomisi uygulamalarına karşı duyulan güven problemini biraz internet üzerinden alışverişin ilk zamanlarına benzetiyorum. İlk başlarda insanlar internet üzerinden kredi kartı bilgilerini yüzünü görmedikleri şirketlere teslim etmekten çekiniyorlardı. Sağlanan yorum ve puanlama sistemleri, online ödeme için gelen güvenlik önlemleri ve tüketicilerin sağladığı iyi geri dönüşler bu noktada artık bir güven sorunu olmamasını sağladı. Bu noktada paylaşım ekonomisine dahil olanların şunu net anlaması gerekiyor. Bu ekosisteme dahil olmak yeni bir tip karşılıklı ticaret, anlamlı ilişkiler ve bu ekosisteme dahil olanlar ile güven duygusu oluşturmaktan ibaret. Bu yeni bir düşünce sistemi ve eski kalıplar ile sorgulamayı bırakmak gerekiyor.

Her sosyal ağ uygulaması sorunu gibi geniş kitlelere yayılamadan kullanıcıların geri dönüş alma süresini azaltmak pek mümkün değil. Buna ek olarak devlet kurumlarının ve bazı grupların da paylaşım ekonomisi uygulamalarının karşısında durduğu örnekler yok değil. Araç kiralama ve paylaşım hizmeti veren Uber ve Lyft'in ABD'de taksicilere karşı verdiği hukuki mücadeleler, yakın zamanda New York eyaletinde airbnb.com üzerinden evlerini kiralama işleminin yasaklanması gibi olaylar kullanıcılar arası güven sorununun yanında paylaşım ekonomisinin büyümesi yolunda çıkan engeller olarak görünüyor.

Nufus yoğunluğunun artışı ile paylaşımın daha az dirençle yapılabilmesi, sürdürülebilirlik algısının gelişmesi ve varolan kaynakların daha verimli kullanılma çabası toplumsal etkenler olarak dururken, ekonomik etken olarak ta kişilerin kullanmadıkları eşya ve hizmetleri ücret karşılığı paylaşması gösterilebilir. Başarılı örneklerin büyümesini sağlayan ortak öğenin de kullanıcıların servisten gelir elde ediyor olmaları. Bu noktada devlet kurumları ve yasalar ile iyi geçinmek gerekiyor ve düzgün bir gelir modeli ortaya koymak epey zorlaşıyor.

Bu alanda Türkiye ve dünyada daha çok girişim görecek olsak ta her zaman olduğu gibi bu girişimlerin bazıları başarılı olurken bir çoğu ne yazık ki gelir modeli yaratma, büyük kitlelere yayılamama ve yasal engeller sebebiyle başarısız olacaklar.